Titel: Leiderschap en Organisatie in de Nederlandse Onderneming (1959)
Auteur: Dr. D. Horringa
Wat leren we van één van de eerste managementboeken in Nederland? In april van dit jaar dronk ik na een boswandeling een kop koffie in een eetcafé. De caféeigenaar had boeken per kilo gekocht bij de kringloopwinkel, om de boekenkast te vullen. Daar trof ik een boek uit 1959 van de nestor van het organisatie-adviesvak: Dr. D. Horringa. Na een korte onderhandeling met de eigenaar van het eetcafé heb ik het boek voor een tientje gekocht. En wat een feest om te lezen!
Dirk Horringa is één van de oprichters van het befaamde adviesbureau Horringa en De Koning. Horringa was een kleurrijk man. In 1954 werd hij door “de oude Berenschot”, (oprichter van het gelijknamige organisatie-adviesbureau) ontslagen wegens zijn eigenzinnigheid. Later richtte hij de Dr. Horringa NV (1960) en de maatschap Horringa en De Koning (1968) op, inmiddels onderdeel van de Boston Consulting Group, BCG. BCG bracht onder andere een minister van Economische Zaken voort: Hans Wijers. Zou de oude Berenschot nog wel eens spijt hebben gehad van zijn besluit?
Tijdsmonument
Horringa’s werk uit 1959 is vooral een tijdsmonument. Het boek laat duidelijk zien dat er toen nog niet eens een begin was gemaakt met de hausse aan managementliteratuur die ons nu dagelijks overvalt. Het boek was er één uit de serie Bouwstenen voor de kennis der maatschappij. De categorie ‘managementboek’ was nog niet eens uitgevonden!
Ook zonder ICT is efficiencywinst mogelijk
Het boek bevat twee in het oog springende punten. Het eerste dat opvalt: er was nog geen sprake van ICT! Men had er nog geen idee van dat administratieve processen geautomatiseerd zouden kunnen worden. Wanneer Horringa in hoofdstuk 9 een aantal ‘Actuele problemen’ bespreekt, geeft hij aan dat administratieve processen wel een stuk efficiënter kunnen. We kunnen ons deze situatie nu bijna niet meer indenken. Het kostte mij daarom ook even tijd om me te realiseren dat er ook zonder ICT sprake kan zijn van efficiencywinst in de administratie.
Menselijke factor meenemen in de organisatieleer
Een ander opvallend punt uit het boek: in 1959 was het kennelijk nog een discussie of menselijk gedrag invloed heeft op het functioneren van een organisatie. Ook dat is in de huidige tijd onvoorstelbaar, omdat bijvoorbeeld in de veranderkunde het menselijk gedrag belangrijke input is bij het bedenken van een veranderstrategie. Het boek van Horringa roept voortdurend het gevoel op dat hij verdedigt waarom de menselijke factor mee moet worden genomen in de organisatieleer. Hij stoort zich aan degenen die menen dat de menselijke factor zoveel mogelijk moet worden uitgeschakeld. Horringa laat dat onder meer merken door te verwijzen naar de inaugurele rede van Professor H.W. Ouweleen (1954). “Reeds in 1954 wees Ouweleen in zijn inaugurele rede op de onhoudbaarheid van een ontwikkeling waarbij de organisatieleer zich om derwille van de “zuiverheid” distantieert van de menselijke interactie-verschijnselen”. In het boek, vooral in hoofdstuk II, betoogt Horringa vervolgens dat het zinloos is naar organiseren te kijken, als de menselijke dynamiek niet wordt meegenomen. Daar ben ik het van harte mee eens!
Is dit boek een aanrader?
Aan de ene kant zijn de inzichten uit het boek nog steeds actueel, bijvoorbeeld als het gaat over de invloed van menselijk gedrag. Aan de andere kant is het boek soms ook verouderd. Zo beschrijft het in hoofdstuk I.4 een aantal organisatiestructuren. Leuk om weer eens te frissen, maar ook niet meer van deze tijd. De netwerkorganisatie ontbreekt: deze is vaak ontstaan onder invloed van ICT.
En toch: het was een plezier om te lezen. Niet alleen vanwege het prachtige taalgebruik, maar ook omdat het goed is om ons te realiseren dat het nadenken over management in organisaties dus eigenlijk nog pas net is begonnen. Horringa was met dit boek daarom zijn tijd ver vooruit.
Gegevens van dit boek
Titel: Leiderschap en Organisatie in de Nederlandse Onderneming
Auteur: Dr. D. Horringa
Uitgever: Van Gorcum/Assen, 1959