Titel: Giftige communicatie
Auteurs: Sandra Hertogh en Annemarie van der Wel
Ik hou van gedoe en vooral van het oplossen daarvan. De ondertitel van dit boek (“Het voorkomen en oplossen van gedoe op het werk”) vormt een enorme uitnodiging om het te gaan lezen. Dit geldt ook voor de kracht die het woord ‘giftig’ in zich heeft als het gaat om de oorzaak van gedoe. Ik voorzie meteen al veel emotie, lokaas, primaire reacties en een oproep tot ‘het echte gesprek’.
Dit is zo’n boek dat gewoon met de deur in huis valt. In de eerste twee hoofdstukken worden gelijk de vier soorten giftige communicatie geïntroduceerd: Verwijten, Verdedigen, Vermijden en Verachten. De eerste twee worden neergezet als een duo, dat elkaar als een actie en reactie opvolgt. Een verwijt ontstaat doordat een (niet-geuite) behoefte wordt genegeerd; een verdediging is vaak een (onbewuste) reactie op een verwijt. Leren zeggen of vragen wat je nodig hebt zonder een verwijt te maken is hèt recept om gedoe te voorkomen.
Hopen dat het vanzelf wel voorbij gaat
Hoor je een verdediging, dan ging daar meestal een (ervaren) verwijt aan vooraf. Met een verdediging zeg je eigenlijk: “Ik kon er niets aan doen, het ligt niet aan mij”. Zo’n gesprek levert zelden vrede op; het lokt eerder een nieuw verwijt en een nieuwe verdediging uit.
Gifpijlen
Het in het boek geschetste beeld van de vier giftige communicatiemethoden als over en weer vliegende gifpijlen is sprekend. Als verwijten en verdedigingen elkaar opvolgen, zonder bespreekbaar te worden gemaakt, kunnen ze leiden tot de derde vorm van giftige communicatie: Vermijden. Dit in de vorm van negeren of een muurtje optrekken, in de hoop dat het wel vanzelf voorbij gaat. Er is maar één effectief recept voor het doorbreken van deze cirkel: práát!
Neem verantwoordelijkheid
Pas door een probleem op tafel te leggen, krijgt het een kans om opgelost te worden. Dus benoem wat jouw mening is. Welke wens of emotie heb je? Alleen door zaken uit te praten, kun je ze samen uit de weg ruimen. Het mooie is dat beide (of alle) gesprekspartners het werkelijke onderwerp, de onderliggende emotie, bespreekbaar kunnen maken. Met welke gifpijl je ook te maken hebt. Iedereen kan dus verantwoordelijkheid nemen voor goede communicatie.
Flinterdun onderscheid tussen plagen en verachten
De vierde gifpijl is Verachten; de giftigste van het stel, omdat je daarmee de ander afkeurt als mens. Je raakt iemand in zijn of haar basisbehoefte: erbij willen horen. Verachten is negatieve humor, ten koste van een ander: een sarcastisch grapje, een roddel. De scheidslijn tussen een plagerig grapje en sarcasme is flinterdun. Je weet niet altijd wat de ander meebrengt in het gesprek en waarom je iemand raakt. De reactie is vaak Vermijden om er iets van te zeggen. Wat je vaak ziet is dat toehoorders er niets van zeggen. Zij vermijden de dialoog ook. Daardoor geven zij eigenlijk de persoon die Veracht toestemming om er mee door te gaan. Zij kunnen het patroon doorbreken, door er wél wat van te zeggen. Hiermee nemen zij verantwoordelijkheid, waardoor het Verachten mogelijk stopt.
Van giftige naar gezonde communicatie
Dan heb je twee korte hoofdstukken gehad, een fractie van het boek, en denk je al lezende: “De clou is geweest, wat kan er nu nog volgen?” In het vervolg nemen de auteurs je eerst mee in de psychologie van de oorzaak voor giftige communicatie. Je primitieve brein vult van alles voor je in en wat als gevaar wordt gezien, leidt tot een heftige reactie. Gevaar wordt opgelost met het ‘schieten van gifpijlen’. Vervolgens wordt beschreven hoe jouw persoonlijke ’emotionele kaart’ bepaalt wanneer iets je wel of niet raakt. Je krijgt tips over hoe je krediet kunt opbouwen, zodat relaties tegen een stootje kunnen. Dit wordt de emotionele bankrekening genoemd. Ook wordt uitgebreid stilgestaan bij de ingrediënten van gezonde communicatie. Dit alles maakt giftige communicatie niet alleen verklaarbaar en aanvaardbaar; het geeft vooral ook handvatten om ‘gifpijlen’ te herkennen. En als je weet dat je in sommige situaties giftig reageert, kun je eerder op de rem trappen.
Storten op de emotionele bankrekening
Goede relaties zijn gebaat bij positieve communicatie, bij erkenning en aandacht. Door te luisteren naar jezelf en de ander, nieuwsgierig en open te zijn over je gevoelens en behoeften, leer je zien wat de behoeften en wensen van jezelf en de ander zijn. Dat is de basis om reacties te leren peilen en om het effect van een (onbedoelde) ‘gifpijl’ te herkennen.
Erg mooi in dit boek is het inzicht dat het bespreekbaar maken van zaken die voor jouzelf of een ander lastig of ongemakkelijk zijn, feitelijk complimenten zijn. Door te zeggen: “Jij bent voor mij belangrijk genoeg om dit lastige gesprek aan te gaan”, doe je een enorme storting op de emotionele bankrekening. En dat zorgt voor relaties die uiteindelijk tegen een stootje kunnen!
Giftige communicatie in teams: vissen en haaien voeden of vangen?
Al is het héle boekje zeer de moeite waard; de laatste hoofdstukken zijn echt een toetje. Vanuit de gedachte dat een groep zo effectief is als haar gezamenlijke communicatie, weet je dat gedoe in groepen iets is waar je wat mee moet.
Als het groepsbewuste alles is wat wordt gezegd en gedeeld, dan is dit het spreekwoordelijke topje van de ijsberg. Alles wat niet iedereen weet, zit in het groepsonbewuste. Zeer beeldend stellen de auteurs dat giftige communicatie gezien kan worden als visvoer: het voedt de vissen en haaien in het water rond de ijsberg. En het wordt onveilig onder water als er haaien zwemmen….
Is het boek een aanrader?
Het opkroppen van emotie is geen optie: dat leidt vroeg of laat altijd tot giftige communicatie. Het is een enorme open deur en toch overkomt het ons allemaal. En als de gifpijlen van aanval en verdediging eenmaal rondvliegen, wordt het steeds moeilijker om nog contact met elkaar te maken.
Het boek Giftige Communicatie is een feest van herkenning en méér dan dat.
De niet te missen boodschap is: werkelijke communicatie bestaat alleen als we ons willen laten raken. Duik niet weg voor een oordeel, een verwijt, een emotie. Laat het binnenkomen en doe er iets mee. Niet alles hoeft gezegd, maar wel alles wat ertoe doet. Spreek je uit. Want alleen wat boven water komt, kan bespreekbaar worden gemaakt.
Ik heb afgelopen week al twee sluimerende kwesties kunnen oplossen, één privé en één in een lastig functionerend team. Dat heeft heel wat ruimte gegeven. Het boekje ligt voorlopig bij mij binnen handbereik; een waardevol naslagwerk!
Gegevens van dit boek
Titel: Giftige Communicatie: Het voorkomen en oplossen van gedoe op het werk
Auteur: Sandra Hertogh en Annemarie van der Wel
Uitgever: Haystack
ISBN: 9 789461 262110